Transcripties » Recent gemaakte samenvattingen van historische documenten

Volgens de getuigenis van Arij Lecker was een persoon 4 of 5 stappen naast het pad gekropen en daar overleden. Arij Lecker verklaarde dit de zuivere waarheid te zijn en was bereid dit onder ede te bevestigen. Deze verklaring werd afgelegd op het gerechtssecretariaat van Kaap de Goede Hoop op 30 juni 1734. Als getuigen waren aanwezig Nicolaas van der Clercq, Joachim Nicolaas van Dessen en Huijge Iserman. Het document werd ondertekend door secretaris P. de Grandpreez.

Ongeveer 3 weken geleden wilde de verteller zijn weggelopen slaaf Marcus naar Stellenbosch brengen. Marcus was eerder ontsnapt uit Coebergen waar hij gevangen zat. Bij de fazantenkreek, toen ze het huis niet meer konden zien, greep Marcus, die losjes geboeid was, het rechterbeen van zijn meester die te paard zat. Toen zijn meester vroeg wat hij wilde doen, maakte Marcus alleen maar een hard geluid. De meester sloeg hem met een zweep, maar Marcus liet niet los en greep ook het geweer van zijn meester. De meester trok het geweer met kracht terug en sloeg Marcus in het gezicht.

Dit verslag werd opgesteld op verzoek van landdrost Pieter Lourensz door de boer Arij Leckerwijn.

De soldaat Samuel Craúse uit Otrum in de Palts, 28 jaar oud, heeft tegenover de onafhankelijke officier van justitie Daniel van den Henghel het volgende bekend:

Op donderdag 24 juni zag hij in het ziekenhuis waar hij gestationeerd was dat de matrozen Willem Risoij en Jan Hendrik Ames uit Campen bij een open kist stonden en daar spullen uit pakten. Hij vroeg of er ook iets voor hem bij zat en kreeg een boek van hen. Daarna ging hij direct weg. Hij wist niet wat ze verder nog uit de kist haalden, maar zag wel dat Willem na het sluiten van de kist de sleutels hield.

De soldaat Willem Risoij uit Enkhuijsen, 29 jaar oud, heeft een verklaring afgelegd voor de Raad van Justitie. Dit deed hij op verzoek van de onafhankelijke officier van justitie Daniel van den Henghel. Hij verklaarde het volgende: Op donderdag 24 juni had hij samen met zijn collega Jan (achternaam onbekend) de wacht in het hospitaal bij de zieke soldaat Philip Cras. Cras is die nacht overleden. Vlak voor zijn dood heeft Cras aan Risoij verteld waar zijn kistsleutel lag. Risoij heeft deze sleutel later gebruikt in aanwezigheid van:

• Jan Bronkhorst
• Samuel de Kraus
• Jan Hendrik Ames uit Campen

De gevangene vroeg toestemming om het ziekenhuis te verlaten. Hij vroeg eerst aan Combaars of die hem wilde helpen. Combaars deed dit en droeg hem naar buiten in een zak met vuile was. Vervolgens gingen ze naar de kroeg van de burger-vaandrig Abraham. Daar gaven ze 2 hemden aan Barent Harmense om te verkopen. Dit deed hij bij de bakker A. Let voor 16 stuivers. Barent Harmense kwam daarna terug naar de kroeg met het geld, waar ze het gelijk verdeelden en de rest opdronken. De derde verdachte hield het boek voor zichzelf, wat hij de volgende dag aan de tweede verdachte gaf. De bewaker heeft dit later ontdekt.

Op 19 juni 1734 werd er bij Kaap de Goede Hoop een verklaring afgelegd door Lijs van de Kaap. De documenten werden ondertekend door de secretaris P. de Grandpreez en de commissieleden C. Brand en J. de Wit. In de verklaring staat dat Cupido iemand had doodgeslagen. Toen Cupido terugkwam, werd hij door de koopvrouw geslagen en weggejaagd. Later kwamen ze weer bij elkaar en gingen ze naar de plaats van Debes. Lijs werd gevangen genomen, maar Cupido wist te ontsnappen.

Op 18 augustus 1734 werd op het gerechtelijk secretariaat in Kaap de Goede Hoop een verklaring afgelegd. Dit gebeurde in aanwezigheid van:

• Johan Frederik Siemendorf
• Nicolaas Hugen Iserman

De verklaring werd ondertekend door Frans Dutoij. Vanwege afwezigheid van de gerechtssecretaris werd het document bevestigd door klerk Van Dessin, die hiervoor toestemming had van de gouverneur. Het document werd voor echt verklaard door secretaris De Grandpreez.

De weggelopen slaaf van François du Poit kwam in het veld bij de andere slaaf. Ze hielden zich schuil bij de Bartholomeus Klip, waar de jonge Cupido meermaals 4 schapen van zijn meester stal. Die hebben ze samen opgegeten. De veehoeder van Jan Cellier gaf hen 2 schapen. Ook gaf de veehoeder hen een os, die hij zelf met een scherp wapen doodde. Ze kregen ook 3 schapen van Jan Hendrik Debes. Cupido ging daarna naar de plaats van de boer François du Poit, en kwam in gezelschap van de slaaf Cupido, die eigendom was van boer Jan Hendrik Debes.

Dit is een lijst van personen die in 1777 aankwamen of vertrokken, vermoedelijk in een Nederlandse haven. De lijst bevat de volgende personen met hun registratienummers:

• De lijst begint met Johan Pieter Vaar (nr. 202)
• Eindigt met Johan Conrad Eggers die op 23 november 1777 als vrijgast vertrok
• Nochim Georg arriveerde op 21 november 1777 met kapitein C. Koos
• Arend Wijntjes kwam aan op 22 december 1777 met kapitein C. Sijbrands
• Risiph Salmont arriveerde op 22 november 1777 met kapitein A. van Haarst

De lijst bevat ongeveer 50 namen, voornamelijk van Duitse oorsprong. Bij elke persoon staat een nummer en een bedrag genoteerd, meestal 7 of 15 gulden. Het totaalbedrag komt uit op 1298 gulden en 2 stuivers.

• 25% van haar nalatenschap krijgt als eigen bezit
• nog eens 25% als vruchtgebruik (gebruik tijdens zijn leven)

• Hendrik Bakker (apotheker)
• Pieter van der Waarder (koperslager)
• Jan Hendrik de Vries (kleermaker)
• Andries Waalewijn Nicolaaszoon (kantoormedewerker)

Hendrina van der West begreep niet waarom 2 ouderlingen, Poul Retief en Stephanus Sebastiaan Walters, klachten over haar hadden ingediend. Alles was immers alleen tussen haar en dominee Croeser gebeurd, zonder dat zij erbij waren.

Bovendien had dominee Croeser aan Pieter van der Bijl gevraagd om hem voor 9 rijksdaalders met zijn wagen en paarden naar Kaap te brengen voor een kerkelijke vergadering. Van der Bijl weigerde dit, hoewel hij de dominee eerder wel had gereden voor kerkbezoeken voor 28 rijksdaalders.

Ongeveer 3 jaar geleden had boer Gideon Slabbert de dominee naar een kerkelijke vergadering gereden zonder dat er vooraf een prijs was afgesproken.

Er was een onderzoek naar een inbraak waarbij Elsje en Hendrik Heijveld genoemd worden. Ze hadden geen kennis van de gebeurtenissen bij de woning van van der Westhuijsen, die eigendom was van Plaat Claas. Ze hadden die plek zelfs nooit gezien. Er gingen geruchten dat dieven de kerkramen hadden gebruikt, zoals genoemd in de verklaring van boer Willem Basson Mattheijsz. Deze verdenkingen werden ontkracht door:

• De beëdigde verklaring van koster van Wielig
• Zijn antwoorden op vragen onder punt 3
• De antwoorden van slaaf Casar op de vragen onder punt 4

Van Wielig verklaarde duidelijk dat het bovenste slot van één van de ramen, naast het kapotte raam, niet op de pen zat.

De bewaker van de grenspost had geen bevoegdheid om het verplaatsen van grensstenen van de VOC toe te staan. Corporaal John die daar nu de wacht houdt, had ook geen toestemming mogen geven voor het gebruik van het stuk land of de waterbron. Dit was extra problematisch omdat er op de VOC-post al watertekort was.

Het excuus dat de grenssteen al jaren kapot op de grond lag naast de weg, is niet geldig. Het verval van de steen was niet zijn verantwoordelijkheid.

Flora, een Hottentot vrouw, vond een zilveren doopkleed op de openbare weg tussen Adriaan Louw en Tobias. Ze was nooit eerder in Kaap de Goede Hoop geweest. Ze woonde 4 jaar bij boer Barend Vorsten, die haar uit het roggeveld had meegenomen. De Hottentot Elsje was in haar jeugd maar één keer in de Kaap geweest en kende Caatje niet. Ook kende ze de bastaard Holten niet, aan wie ze het zilver had gegeven omdat ze dacht dat het tin was. Hoewel Flora eerst dacht dat ze Caatje had gezien bij haar baas Barend Vorster, bleek dit later niet te kloppen. Bij nader inzien had ze iemand anders gezien die op Caatje leek.

Claas verklaarde dat hij een eerdere bekentenis alleen had afgelegd omdat hij in de gevangenis was geslagen. Hij zei dat hij liever zou sterven dan nog meer slagen te krijgen. Hij ontkende dat hij of Floris in november de diefstal hadden gepleegd en wist niets van gestolen slaven. Hij voegde toe dat als hij de dief was geweest, hij de gestolen goederen zelf zou hebben verkocht in plaats van ze aan iemand anders te geven. Hij gaf aan de slavenjongen Meij slechts twee keer te hebben gezien:

• Buiten bij het huis van weduwe Van der Poel
• Bij de kade toen hij naar het huis van de tijdelijke aanklager werd gebracht

De officier legt uit dat sommige slavinnen die als koks werkten in de keuken klaagden dat Hilletje Giebeler hen te vaak beknorde. De slavinnen waren mogelijk ontevreden omdat zij, als nieuwe huishoudster, streng toezicht hield op hun werk. De officier stelt dat zelfs als dit waar zou zijn, dit geen excuus is voor de beklaagden die hebben meegedaan aan de laster. Hun uitvluchten en verdraaiingen van de feiten maken hun niet minder strafbaar.

Op Woensdag 7 maart 1762 waren Rudolph Sigfred Allemann en Hendrik Oostwald Muller aanwezig bij een verhoor. De slaven Floris en November, die eigendom waren van wijlen de landbouwer Pieter van der Westhuijsen, werden ondervraagd. Ze werden beschuldigd van het helpen bij een diefstal van dekens uit de kerk in het Swartland. Hun medeslaaf Claas had deze diefstal al bekend. Uit het verhoor en andere bewijsstukken bleek dat zowel Claas als Floris en November niet schuldig waren.

Op 29 juli 1762 werd aan Kaap de Goede Hoop de verklaring afgelegd van de slaaf Hendrik Heijveld. De verklaring werd ondertekend door L.S. Faber (klerk), P. Hacker en J. Serrivuer. Op 29 april 1762 verscheen voor klerk en secretaris van justitie Lucas Sigismandus Faber, in aanwezigheid van getuigen, de boer Barend Korster. In de verklaring werd gesproken over slaven van An Basson en Claas van der Westhuijsen.

De voormalige Hottentotse Elsje verklaarde bij de rechtbank dat ze bij haar eerdere verklaring blijft. Ze wilde alleen nog toevoegen dat zij samen met de Hottentotse Flora een kind op de wagen had geholpen. Flora had haar daarna een stuk zilver gegeven. Elsje woonde 5 jaar bij landeigenaar Paul Keizer zonder in Kaap te zijn geweest, behalve in haar jeugd. Ze had gevraagd om met de genoemde opzichter naar Kaap te mogen rijden omdat ze de stad wilde zien. Ze was met hem naar Kaap gereden en weer terug. Ze kende de Hottentotse Caatje niet eerder, net zo min als de slavin van Basson en Claas.

De bezorger heeft zich naar het afgesproken venster begeven, waar een schrijfkistje naar beneden werd getakeld met een touw. Hij bracht dit naar de Javaan die Soeija genoemd werd. Kort daarna kwam deze Javaan naar de achterdeur. Na een signaal gingen Amaril en de bezorger naar de achterdeur, waar zij zagen dat de Javaan een zak met geld over de muur aan Amaril gaf. Deze sloot het geld op in haar kist. De Javaan vertelde dat hij het schrijfkistje kapot had geslagen en er niets anders in had gevonden. De bezorger verklaart dat hij niets van het gestolen geld heeft ontvangen. Deze bekentenis werd afgelegd in Kaap de Goede Hoop op 22 april 1743 voor de raadsleden Eelders en Lafebre en de secretaris.

De rechter gaf opdracht dat de veroordeelde naar de gebruikelijke executieplaats in Oudshoorn moest worden gebracht. Daar zou hij:

• aan een paal worden vastgebonden
• met stokken op zijn blote rug worden geslagen
• worden gebrandmerkt
• in kettingen worden gesloten
• voor 5 jaar naar zijn eigenaar worden teruggestuurd

Dit vonnis werd ondertekend door Van Reede van Oudshoorn en in het rechtboek opgenomen door Jan Diemmendorf op 6 juni 1744.

Een schapentelster controleerde de kudde en meldde aan haar baas dat er 10 schapen misten. De baas antwoordde dat die misschien bij Tuijtman waren omdat hij een dag eerder druiven had geplukt. Hij droeg haar op om de volgende ochtend naar de schaapskudde van Tuijtman te gaan kijken.

De volgende ochtend vroeg ze aan de kinderen van Tuijtman of er schapen van haar baas tussen hun kudde zaten. De kinderen antwoordden dat er geen schapen waren, maar wel 4 vreemde bokken. Tuijtman liet deze bokken door zijn kinderen uit de kraal jagen. De schapentelster bracht de bokken terug en rapporteerde aan haar baas dat ze wel de 4 bokken had gevonden, maar geen schapen. Haar baas dreigde haar dat ze de schapen moest terugbrengen, anders zou hij haar iets aandoen. De volgende dag ging ze opnieuw naar Tuijtman's plaats om naar de schapen te vragen.

Op 6 april 1668 rond 19:00 uur verscheen voor notaris Cornelis De Ghrijp in Amsterdam de zieke maar nog helder denkende Cisie Quirijne, vrouw van Barent Nunnik. Ze bevestigde haar testament van 14 oktober 1672, opgesteld voor notaris Cornelis de Ghrij en getuigen Jacobus Colom en Ruidolff vogele Rangh.

Ze wilde enkele wijzigingen maken:

• Femmitie Gisius krijgt haar erfenis zonder voorwaarden en mag deze vrij gebruiken. Ook krijgt zij 200 gulden extra.
• Anneke, de stiefdochter van dominee Otto Gisius, krijgt haar gouden haarnaald.
• Henrietta Louira vander Mullen, vrouw van Jacob Lakeman, krijgt de gouden zegelring van haar overleden vader.
• Johannis vanden Bergh krijgt haar 5 beste porseleinen schotels en een stuk serviesgoed, als hij daarvoor 100 gulden betaalt.

Een vrouw maakt een juridische verklaring (codicil) om haar laatste wensen vast te leggen. Ze bepaalt het volgende:

• Jannetie Brants, de dienstmeid, krijgt:
  • 6 servetten
  • 100 Caroli guldens in plaats van rouwkleding
  • Een halsdoek
• Marike, de vrouw van Johannis vanden Bergh, krijgt:
  • Haar beste bontjas
  • Een zilveren hoofdijzer met gouden pinnen
• Het fijne garen moet op kosten van de nalatenschap worden geweven en verdeeld onder:
  • Aaltie vander Muelen
  • Marritie Lakemans
  • Henrietta Louiza vander Muelen
  • Marrike vanden Bergh
  • Anneken Ruiijnen (vrouw van Otto Gisius)
  • Jaan Albert Calenberg (krijgt vier delen)