Blader door transcripties » Nationaal Archief / Rijksarchief Zuid-Holland

archieftoegang 2.10.02, inventarisnummer 648, pagina 77

heeft opgespoord. Van daar is het te verklaren, dat, overal waar de
mensch rich heeft nedergeret, het eerst van allen de plantengroei door
hem onderzocht is: hetgeen aanteidins heeft gegeven tot het kennen van
een legioen van voorwerpen en voortbrensselen, waardoor de mensch, in
de meest verschillende deelen der aarde, in zijne eerste tevens behoetten
voorziet.
Er is, in dit oprigt, veel empirie. En die empirie heeft onge
twijteld bijgedragen tot de kennis en de aanwendins van een tat van
nattige voortbrengselen. Het is immers niet te ontkennen, dat het mee
rendeel van de planten, die wij gebruiken, niet door wetenschappelijk
onderzoek is bekend geworden en in gebruik gekomen, maar dat de oor
sprons van naar gebruik of de vindins van hare nuttige aanwendins
nergens is gehoekstaatd en rich bij de meeste votken in den nacht der
tijden verliest. Van de eene naar de andere streek overgebragt, vindt
men re naauwelijks meer in den naar eigenen natuurlijken of wilden
toestand terus: van vele onder die gewassen is niemand in staat om
aan te wijnen, waar hunne gevoortegrond is Op de meeste koorngewas
sen en een heir van kultuurplanten is dit van toepassins.
De reeks der nuttige voorwerpen van het plantenrijk, welke den
mensch op eene empirische wijze kunnen bekend worden, kan wel niet
als gesloten worden beschouwd: want er zijn vete en uitgestrekte vaste
landen en groote eilanden, van welke het meer inwendige nos niet on
derzocht is. Maar in de bekende streken der aarde zijn reker, in dit
oprigt, de meeste ontdekkingen reeds gedaan.
Daar moet dus het doel zijn, om van datgene, wat wij reeds hebben
teeren kennen, en van hetgeen wij aanwenden, 200 veel maar mogelijk
is, voordeel te trekken: inzonderheid bij steeds aangroeijende bevolkin
sen, daardoor vermeerderde behoetten en een toenemend verkeer der
votken, wederom op zijne beurt, door betere en versnelde middelen van
gemeenschap, bevorderd.
Dat meerder voordeel wordt verkregen, niet alleen door vermeerde
rins maar ook door verbeterins van producten: en hier is almede de em
pirie, maar slechts tot rekere mate nuttis: vermits de nieuwere tijden
hebben geteerd, dat ondervindins alleen daartoe doorgaans ontoereikende 1s.
De natuurkundige wetenschappen moeten vier voorlichten, en onder die
wetenschappen zijn er twee, te weten, die, welke handelt over de kennis
van de planten, en hare ruster-wetenschap, de scheikunde, welke hier
boven andere in aanmerkins komen. De 20ogenaamde tevensverschijnse
ten der planten moeten worden nagegaan, de werkins van den dampkrins,
van licht en warmte, van het water en wat daarin is opgenomen, de 22.

menstellins van den bodem enn, dat zijn de elementen, die, bij den weten
schappelijken landbouw, den grondslas moeten uitmaken. De verbeterins
van gronden, het wel slagen van ontginningen, de vruchtbaarmakins van
velden wordt reker beter vereikt bij de aanwendins van wetenschappelijke
kennis, dan bij niet genoegzame waarderins van de eerste gronden van
natuur en scheikunde. Het moet wel overbodis zijn hierover
in het vreede uit te weiden, nadat de eerste agronomen en verdien
stelijke landbouwkundige geteerden, ook in ons vaderland, in dit oprigt,
door van voorveeld en hunne aanwijnins zijn voorgegaan, of door uit
muntende geschriften de noodrakelijkheid van die rigtins hebben aange
1oond 111.
tr zijn er, die beweren, dat men in dit stelsel te ver gaat en dat de
landhouw, daar, waar die 20ogenaamde nieuwere beginselen van weten
schap niet worden toegepast, niettemin met uitmuntend gevols wordt
gedreven.
Aangenomen eens, dat de waarheid ook hier in het midden 1i5t, zijn
er toch rutke doorslaande bewijnen voor de waarde van dezelijke natuur
kennis en hare toepassins op de kuttuur aan te voeren, dat dit boven
alle tegenspraat verheven is te rekenen.
Vestigen wij, om dit met een voorveeld aan te toonen, onze aandacht
op een belangrijk onderwerp betrettende de plantenvoedins.
Wanneer men planten verbrandt, zijn er bestanddeelen, welke bij 51001
titte verkoten, terwijl het grootste deel van de stotten, die naar vorm
den, onder de sedaante van har en damp in de lacht verdwijnt. ten
ander deel blijft, als eene witte of min of meer gekleurde stot, in de
asch terus en kan niet verder verbrand worden. Dit zijn de bestand
deelen, die aan het vuur weerstand bieden. zij zijn van anorganische na
natuur en men noemt re veelat naardbestanddeeten Alle bouwgronden
nu, bestaan uit tweedertei soort van stotten: uit die, welke door
verweerins van Steenmassas ontstaan, of welke door de ontvindins van
plantaardige of dierlijke tigehamen worden gevorma. De planten nemen
de eerstgenoemde stotten uit den bodem, in welken zij zijn ingeplant of
tot welken 2ij in een middellijk vervand staan, in naar weetsel op en
daarom vindt men in de planten asch de aardachtige stotten terus, welke
wij aantretten in den grond, op welken zij zijn voortgekomen. Dat 21j
door de kracht der rexetatie zouden worden gevorma, geloott niemand
meer. zutke veronderstellingen behooren tot het tijdvak van eene plan
ten natuurieer, welke in geen oprigt meer selden kan en waarvan Curt
Sprensels voek, Vever den Bau u. die Natur der Gewachse en an
dere geschriften van dien tijd, ons een juist overrigt geven: een tijdvak