Browse transcripts » National Archives / Archives South Holland

archive access 2.10.02, inventory number 3595, page 14

ONDER M88.
Aan de O. L. Schoot te Nieuwolda, Hoold de hoer
4. S. Mutumas, wordt oen

ANERNIIEE
serraagd, op een jaarlijksch inkomen van f650, 80.
Iurendins der sollicitatiestukken voor of op den
3osten December a. S. aan den 60kararriss 211.
In de semeento Winterswij, provincie Gelderland,
wordt gerraagd
Einidn ONbrik WoAkkeks
aan de Meisjesschoot, met acten voor een of meer
vreemde taten. Jaarwedde f 630. Stukken en ver„
roekschriften op r0gel Franco aan den Boncrarnins rrik
1662 of op 22 December ek.
EdEREe RREEe
Aan de Openbare Schoot met Dit

sebreid toerplan te Sliedrecht nootd
de heer Pkatll wordt verlangd

En Ensft ondenwloten,
die ten minste bevoogd is voor 't onderwijs in de Wis
kande en bij voorkeur ook de Hootdacte verit.
Saarwedde f 830, met Hooldacte f 1000.
Inzendins van stukken met volledige inlichtingen
1662 1 Januari aS. aan den Bokckurnsrit van
Sliedrecht.
onderwiter of Onderwist6160
Wordt gevraagd aan de Openbare
Lagere Schoot te Noorden gemeente
a
Nieuwroop, op eene jaarwedde van
f600 en eene gratificatie van f 100, uit te keeren
na olt vol jaar verblijf aan die 5ch001. Adres aan den
Bongharansrxk.
dee Sa dea Cl
Aan de Openbare schoot te Oisterwijl wordt govraaga
Ffill OAAAiR WAes REiR-
Saarwedde f 600.
Stukken worden voor 1 Januari a. S. Franco 1n50.
wacht bij den Botonatansrien.
e. Beltaidel, Olonentin D'Babnson,
Mechanische Workstatt sur puysiktalische
Apparate.
Den Verkant meiner puysischen
Instrumente una Cerathschalten

habe ich tur Holland einris und allein
den Hernn S. S. AAtll in Croningen ausgetragen.
Onnuvirz is Sachsen.
8. Jouwa2.
Naar aanteidins van bovenstaande
beveet ik mij beleetdelijk aan tot het

leveren van Natuurkundige Instru-
menten uit de tabriek van den heer 10kt 22.
Dere Instrumenten munten uit door nette en
nauwkeurige bewerkins.
Prijscouranten zijn op aanvrage gratis verkrijsbaar.
Grovwoux.
1. 1. 4448.
Wertkeentit ESStio, Aeonten Steeet,
De aandacht van H. H. Onderwijzers in de Aard
rijkskunde aan Normaatschoten wordt bijnonder
gevestigd op het uitstekend navwteoun dn
van de Heeren
1. 6. BofSth en D. G. v. MtCh,
dat op vete plaatsen reeds is ingevoord en om
strijd wordt geroomd.
Presont lix. ter konnismakins door den Boek
handel verkrijsbaar bij den Dithover 1. V01 221 Ex
te Arnhem.
AAARi Nride NAAoE.
60rPR. FrAR. LESStiu,
Annotiert und Briantert
Prijs 70 Cont.
PEEAANEER

6ij 6. miss te 1iet, is verschenen:
DE Batdorsai Drk AAlkoAAE, van het Onderwijs ontwikkeld, door
H. De RAAE. Isto deel f110.
In Het Schoolblad van 12 September 11. 2e5t de heer ariox, aan het stot zijner breedvoerige
besprekins van dit voek: Dat ik het werk ten sterkste aanboveet, blijkt uit het geresde genoes
raam. Loowel voor Onderwijners als teerlingen aan Kweek en Normaallessen is het voek een liddraad,
die zijns selijke in Nederland en ook in het vuitenland niet vindt.
Handot in Soubotdonoorton
1. 1. Wslt, Amsterdam.
tin manatschies Rellolt in hunl Anhingen
R. S.RORPNNIDERE,
Bemti S Leeswoektsen
bij 1. Obt, te Schiedam, is verschenen:
B6e e 1466 onderworpen. 12.
op een aanschouwelijke wijze ten dienste
Verkrijsbaar:
Murietcatiers, p. 802. f 1, 30: Leekencahiers, 41.
torm. P. stuk f 0,60, 51. form. f 1.20: Copieerpot
100d0n. p. 802. f 1. 10: puntbewaarders, p. 802. f0, 63:
doorelaars, p. 802. f 0,60: sekleurde liniaten, p. 802.
f085: dichtslaande Paverteien, Amer. leien, 810.
soorten Schootkrijt, Amer. Schoowordatregers, Ten
houders, Perrypennen, Cahiers, Critten, Zwart en Wit
Teekenkrijt, Potlooden, Schoolinkt, Inktlokkenzeep,
on2. en2.
Prijscourant wordt op aanvrage tranco toegezonden.
Teekendragen in alle Kemren voor de nieuwe
TEEkEhehort 1hoot.
Dit rxaxuwoka 2ox gesorteerd in kleuren is a
f 260 p. 144 stuks verpakt in kistjes bij alle book-
handelaren verkrijsvaar. Togen overmakins van post
wissel a F2. 60 wordt het Franco per VAN Anno &
1008, of per postpatket toegeronden door 1. 6.
WAAMtik, Boekhandelaar te Awijndrecht.
De tweede, vermeerderde en herriene druk van
S. Obt, te Schiedam,
debiteert met succes:
bij 6. Miss, te 1iet, is verschenen:
Romrairo DeEkins over de Nieuwe Spening-
Met aanteekeningen tot relloesenins ten dienste van Lager en Middelbaar Onderwijs. f050.
ovrs Lijdtatel der Vaderlandsche Geschiedenis. f0,66.
De verschillende Schoolladen gaven van
deze Werkjes eene bijzonder gunstige beoordeeling.
1. van der Mout en W. Brouwer. Oeleningen in
hot ruiver schrijven der Nederlandsche taat. 20
vermeerderde druk. 10 Stutjo f020, 20 en
30 10der f0, 221, en 40 f 0,20.
1. van der Hout en W. Brouwer. Oeteningen in
het uitspreken en samenstellen van benoomde en
onbenoomde getallen f 0. 23.
1. Wijma. Thuis, Leesboekjo voor de middelste klasse
der Lagere School. 30 druk. f6,23.
1. Wijma en 8. O. Sander, Berook aan Nederlandsch
Indie. Leesboek voor de Lagere School. Burger.
Arondschoot en huisgerin. 40 druk f 0.43.
s2.
Schallenseld. Het onderwijs in de vrouwelijke
handwerken. f 6.60.
Heden verscheen bij 1. novssus a Co. te Pur-
merende:
17de onox van te0on, wrr en Blidvw No. 1.
16de vrot
n
14de Vlok
3.
n
1080 vrot
4.
9de vnot
,vaataaxvieten Moratux,
1.
3de vrot
2.
6de vrot
3.
6d0 onox
4.
Vitgare van D. M8S te Tiel.
L£ £6 £ L £
Voot Dt 24Ottiti 504001.
1. Wisna. ovzz Sennxxwoonnuw. Korto Verhalen voor de Middelste Klasso der L. S. Jo drukt. F o. 23.
1. Wisma. Dn xtior Vavrnl aWol. tots uit de Geschiedenis van Nederland, voor de Middelste
Klasse der Lagore School. 80 druk.
.
.
.
f020.
1. Wisma. Vookten. Geschiedenis van het Vaderland, voor de Lagero Scholen. 40 druk. f 8. 40.
O. N. Nuwvs en P. Mlesr. oon witaau za nisxz vainwostes. Herrien door S. W1sMA. 130
druk.
.
.


.

.
.
023.
1. v. Witaamsen. ou vorrsour aiornvain in een Nederlandschen veranderd. Herrien door 1.
11114. 10 stutje, de druk f 0. 23; 20 stukje, Se druk f 0. 30.
voor de Lidsere Seheten.
4. on vixrrais. nionano watrriverou. Een Leesboek voor de Hoogste Klasse. de druk. F O. 23.
ner vraeunwworn voor or vaorut aaosour Sonotaw. Kindergedichten van verschillende Schrij-
vers, bijeenverzameld door een Hootdonderwijzer. 30 druk.
.
1. 1. 1. Bosmar. vavrataro ax risor vrwortles. Lees en Leervoek voor de Hoogero Klasse
1030.
eener Lagere School. 10 stulje, 30 druk f0. 30: 20 Stutjo, 20 druk f 0.33.
Hoolden van Schoten, die nos onbekend zijn met een of meer der bovengenoemde uitmuntende
Schootwerkjes, kunnen een Present Exemplaar bekomen ter kennismakins, op aanvrage, met vermeldins van
hunnen Bookhandelaar, bij do Ditgovers S. R. VAN Noorza d 200v te Schoonhoven.
6. 1. 8. 4ob1 d1 N. Broon1i1.
in het verstaan en gebruitten der Nederlandsche
taal. 1ste stultje f 0. 13.
Hoofden van Scholen kunnen op tranco aanvraag
gratis een exemplaar bekomen.
hE Ebefbe Eoe eroee tBeot
Met antwoorden f0.60.
bij 0. miss te 1ie1, is verschenen:
66866 66tee 64609 eeneven. tweede verbeterde en vermeerderde drutt. 11.23.
Bovenstaande werken zijn allen, zonder onderscheid, allergunstigst veoor-
deeld. Bijs alle Boekhandelaren zijn ail ter innage te bekomen.
rooeven verscheen:
8AA
AAAootilt, De Paatvriend.
side Drok van 200rx onxx1ESES No. 1.
Sste Dtot
2de Dlok
3.
1ste vrot
ade onok, na NERRERNruIExU.
Door tusschenkomst van den voethandel wordt aan
Hootden van Schoten op verlangen een Present
exemplaar gezonden.
AMAAAR.
AS Dt Etnt hute oe koche benscht.
Prijs 36 Cont.
in dere in reer goed gehumeurden toon geschreven
brochure maakt sax noiaro, uit erkentelijkheid, roclame
voor 't bekende rapport van prot. vouren 0.s.
De Oitgever:
W. not Sontuen 632.
bisgaren van het Algenoen Schoolmdenm,
6.661562.
PRAEONTAADAM,
Suxanne, Leikaart van Nederland.
51650
Leikaart van Buropa.
1823
36 Karakterplaten uit de Dierenwereld, 16,20
W. B. 6 Molkenboer, Elementair Klassi
taat Leekenonderwijs in 40 Wandplaten. 1 14.80
kenise vladrijden
over het Natuurteekonen
Bij S. B. Wot zillis te Groningen is verschenen:
Dr. 1. arrzaaa vos
.

1. ovtox.
Dr. W. L. van nutrux

Dr. W. 1. van nutxux

Dr. W. 1. van nuuxux


Dr. W. 1. van nuurux

101. 4. tworor0

1. 10oror.
.
.
.
.
4. w. Sretzwaaux.
.
Dr. 0. 0. srurris.
.
.

.
.
.
423

Vervols van Ontwitkelend Paalonderwijs. f640.
Nederlandsclle Pael

OfmiAARR PABRlhis
101105 oieraiett d taunat,
Landbouwdierkunde, 2 deelen, 1. 600 houtsned. f 21. 35
Woordenboek voor Oproedins en Onderwijs. 1250
Nederl. Spraakkunst voor onderwijners.
Nederlandsche Spraakkunst. Ide druk-
-
3,15
190
Vondels taat, Crammatiea van het Nederlandsch
der 1780 eeuw
3, 75
Vaderlandsche Paatstudie
-
060
Hochdoutsche Sprachschule.
190
Hootdpersonen uit de Geschiedenis der Nedert.
Potterk, met 36 portr., 2d0 vermeerderde druk
450
De Levende taat.
.
1, 50
Bijzonder Onderwijs, het Aeaat2.
.
626
Leekenoeteningen N. 1-6.
Practische Paalooteningen voor Nor.
maatschoten en2. 3de druk. 50. 40.
Praotische lossen in Spellins,
Nederlandsche Spraakkunst. ken vernopt
Handboekje voor Hulponderwijners en Kwee
kelingen, en Leerlingen van Normaal en
Hoogere Burgerscholen, 30 druk. f0, 60.
beknopte Nederlandsche Spraakkunst.
ten Leerboetje voor de Volksschool. 80
druk.
5823.
beknopt Leervoekje der Nederlandsche
Spraakkunst, 60 druk. f0.10.
Linsontledins. Den Leerboek voor Onder
wijzers en Kwoekelingen. 10 Stuk, 30
drut F o. 30. 20 Stuk, 20 druk f 6, 90.
30 Stuk f 110.
Linsontledins. Een Handboek voor Onder
wijzers en Kweekelingen, 30 drut. Herrien
door Dr. S. P. OostsN. F 1-
Linsontledins Betnopt Leervoekje voor de
Volksschool se druk. 8,174.
hondera opstellen ter verbeterins, voor
de hoogste klasse der Volksschoo1. 30
druk.f026.
laatkundis Randvoetje of Alphabetische
Lijst van alle Nederlandsche woorden,
die wegens spellins of taalkundis gebruit
aan eenige bedenkins onderhevis zijn. 3e
druk. Hernien door S. Ma MAVR. F1, -
Gevonden
123.
Vitgaven van S. R. VAn Noorzw e zoox
te Schoonhoven.
Ambachtslieden.
nastiekinrichting, Amsterdam.
1. 8. 6. DisSt, Heeraar, gymmastiek,
hoogere burgerschoot, Rotterdam.
Oitharen van Dr Aubnounuus van otxir:
Holnasolls Sslootswins61.
ovrn noronier441. Lesde druk
prvaux en Srniluw 1. Achtsto druk
f 023.
vrxxnx en Srnituy 1. Vijfde druk.
030.
n
030.
puvxux en Sruiiuw in.
26.38.
Srist onruwwveuw 1. Zesde druk.
2060.
Stournarvauw A. Derdo druk. n 120.
M. A. Van vin Rs2. dir. der gym-
Chomnitz in Saksen.
De gymmastiekwerktuigen
aan deze tabriek vervaardigd, zijn
blexant, net afgewerkt, duurraam
en zeer goedkoop. zij richt gym-
nastiekschoten in naar verschit
tende systemen en tovort oigenaar
dige toestellen, uitmunton a
seschikt voor den tuin of voor 201100.
tenins in de kamer.
om hunne doelmatigheid worden
2ij in Duitschland aanboroten door
alle autoriteiten op symmastisch ge
bied, hoogseplaatste Regeeringsbe
8
ambten en schoolcommissien, met t0e
richt op het onderwijs belast, door gemeentebesturen
die de inrichtins hunner schoten aan naar beloid 100
vertrouwden.
Ondergeteekenden seven inlichtins en nemen ook
bestellingen op.
Blimmdrsth d Bnaowtthrotsstl EEn
0. miss te 11e1, deviteert met veel succes:
6ij 0. mi1s, te 1iet, is verschenen:
1A4 AEl, Ferst denken, dan Schrijven.
6ij 0. miss, te 11e1, is verschenen:
en Burgeravondscho01. 1ste gedeelte f0. 13.
AR AAdrkil, Beginselen der Hoogere Algebra. F6,88.
A. M. BobAAkEB, Oos en Hand. ter No. 1l8 cent.
van N0. 1en 2 verscheen derer dason reods de 210 Sorie van 5000.
Bosm41, Heb Opsbel, Stijloeleningen f020.
6. A. SoAnlR AR, Wiskundige Examen-Opgaven I811 tot 1881.
Dr. P. M. Arikteid, Natuurkundige Vragen,
Mot 130 Vraagstuken en 'S uitslande platen Fo tS. Aarwoonoua op id. f o0S.
ten dienste van de 1001.
lingen der Normaallessen
Br. P. M. Aukelwif, Werktuighunde voor
Aansonoy waaanx naarnvooe. Een
Handvoet voor allen, die rich voorvereiden
tot het examen van Onderwijner of Onderwij
reres. 15t0 deel 3de drut, f 123, 280
deel 2de druk, f0.23.
Merax en rxauxve. Vormleer voor de
Lagero Schoten. 2 Stukjes. Leder f023.
Mammrrarien Aduuica voor Lager en Middelbaar Onderwijs. Handboek
ten dienste van allen, die rich aan een examen in de Wiskunde wonschen te
ixtwutaan voor ou ruvoure ax ne exauran van nun
AAAddtill, Onbwikkelona Paatonaer Wi8. Spraatseer en Stijl. Bewerkt
voor gevorderde teerlingen der Volkeschoot, voor Onderwijzers Kweekelingen, ou2. 2de drukt. f 0. 23.
Woensdas 20 December 1882.


xe Bo22e42o
164
4644
Dit vlad verschijnt geregeld tweemaal per weet en wet
des Woonsdage en Raterdags. Prijs per drie maanden
51. 16. Prijs der advertentien, van 16 regels: f1.30:
voor elken rexel daar boven 20 cents en voor een nummer
der Courant 10 oents. De advertentie regel wordt naar
plaatoruimte verekend.
tot Onderwijsdewat.
Overoenkometis ovre betotte laten wij vieronder
een kort overricht volgen van de veraadslaxingen,
Dinsdas en Woenslas 11 in de Tweede Kamer
over het onderwijs gevoerd.
Tengeootse van een besit der Kamer werden
ditmaat in alwijkins met de gewoonte - Hooger,
Midtelaar en Lager Onderwijs gezamenlijk behan
deld bij de vijlde aldeelins van hootdotot binnen.
landoche Zaken.
De algemeene klacht die werd aangeheven, 5018
de opdrijvins der uithaven voor alle takken van
het onderwijs.
Het was de heer Schaepman, die hot devat opende,
die dit aantoonde voor het hooger onderwijs. Ver
minderins van Oniversitoiten en van hoogleoraron
was zijn 1eu2e. De wet van 1816 op het hooger
onderwijs is veet te kootbaar en wel verre van den
wetonschappelijken rin aanterweeken, doodt 2ij de
ambitie der protessoren en vermindert rij het gehalte
van 't onderwijs. Vandaar dat bij een motie van
orde aan de Kamer wilde onderwerpen, muidende:
De Kamer, van oordeel dat de wet op het hooger
onderwijs van 28 April 1816, ook met het 00s op
s lands financien, verrierins behoelt, dat met name
het getat Rijkenniversiteiten behoort te worden ver.
minderd, haat over tot de orde van den das
Op voorstel des Voornitters word bestoten dene
motie uittestellen. 2ij 221 dns in 1883 eerst nader
ter sprake komen.
loot meende de hoer van Wassenaer van Catwijck
zijn adhaesie aan de wetsvernienins nos te moeten
kenbaar maken op dereltde gronden als de hoor
Schaopman en daarbij te voegen zijn meenins dat
een Universiteit in ons land voldoende ware en
daarnevens twee ol drie noogere ochoten, wet te
onderscheiden van voogeschoten. Hij seveen di0 100.
gere schoten te wissen bestommen voor atriohtinge
bchoten ter bekleedins van maatsohappelijke betrek
kingen en de voogeoohoot te wissen doen dienen
ontet voor hen die de ruivero wetenschap willen
beoetonen. Aan zijn betoos liet bij eenige dieprianige
bespiegelingen vooratgaan over het versovit tusooten
ten die in den goopenbaarden godedienst gelooven,
daaruit kracht patten en dien beechouwen als grond
8105 van alle wetenschap, beschavins en tenvis, en
de anderen die nitslaitend door uiterlijke vormen
en door ontwitkelins van het verstand van doot
trachten te veroiten, beopiegelingen, die een brus
vormden om een pluimpje te geven aan het bij
zonder onderwijs in 't algemeen en de opgerichte
Vrije Oniversiteit te Amsterdam in het bijzonder.
Overdrijvins bij 't onderwijs, dat was ook de
nootdgriet van den nu votgenden opreker, den veer
Wintgens, die uit een conservatiel etandpunt het
onderwijs ride te beschouwen en in een reer vreed
voerige rede twee vaat ook door liberaten algemeen
erkonde verwaren niteenrette tegen de wet op het
middelbaar onderwijs: het te groot aantat teervatken
en den te grooten omvans der examina. De torte
rin der lange rede was vorder om voortestaan de
eenhoidsechoten, waaronder opreker scheen te ver„
staan een middendins twesoten de oude klassiete
somnacia en de modorne hoogere vargerochoten, een
latijnecte schoot met twee aldeelingen, de eene voor
ten die de klaesieke studien vo1gen, de andere voor hen
die de Criversiteit niet denten te beroeken, d00h
de omsobrijvins was 200 vaas, dat men oralles van
waken van wat men beliott. Doch het woord:
Kinhoitssohnte klintt mooi en daarom ochoen
het deren opreker bijaonder aantetrekken.
Ditmaal bijnonder kort, verklaarde vervolgens de
voor van baar om tinanoieete redenen aan elke niet
dringend noodrakelijke verhoogins voor het onder
wijs zijn etem te russen woigeren.
Daarna deed de heer 2. Mackay de burge.
meester van Winterswijk zijn intrede in het
kamerdevat door te klagen over de v00ge onderwijs
kooten, ruim 172 missioen meer dan het voris jaar
zonder dat daardoor verkregen werd degelijker on
derwijs, meer practioch gevormde paedagogen en vrede
en ruet in het land. Hoogere jaarwedden, tostvare
inrichtingen, daarnaar etreett men. Maar wat wij
noodis hebben zijn practieche opvoedkundigen, d1e,
tevreden met het hun toegedachte 1002, aan de kin.
deren van ons votk een onderwijs wissen geven dat
de kractten dier kinderen niet te boven gaat en
ten vormt tot deselijke, bruitbare en tevreden
teden onzer eamentevins: Arme onderwijners, die
te vreden zouden moeten zijn met het van door den
heer Mackay C, toegedachte 1002
Nataurlijk ontbrak ten sotte niet een tirade tegen
het alle evergie doodend oextraliveerend staateotelsel,
waaraan met tovendige kleuren werd tegenover ge
steld het toverwekkend beginset der rettstandise,
vrije 5ch001.
kilieve, wie wekte dat loven bij het vrije
8. W. 2. contessioneete onderwijs op Wie anders
dan hot staatestelet, dat meende dat nevons den
sodedienst, de Staatsburgers nos een anderen grond
81as behoeven voor vun oerblijt op aarde, dien van
verstandoontwikkelins.
Hierna weidde de heer Roel uit over hot h0oger
onderwijs, voornamelijk om te vestrijden de motio-
Schaepman, 200wel omdat ne ongegrond was als
omdat een wetohernievins geen raat is om bij motie
te worden geprootameerd: het verbiecht het nomen van
het initiatiel door het indienen van een weteontwerp.
Middelbaar en lager onderwijs trokken den heer
Vermeulen meer aan. Hij hoopte dat de aangekon.
digde nieuwe wot op het midd. ond. 2on blijk geven
dat de Minieter op raime echaat de toorvatken
werecht te vernocien en het onderwijs concentreeren,
terwijl hij het reer noodis achtte dat het middel
vaar onderwijs word overgetaten aan de gemeenten
en de Staat cich terustrekke. Ook noopte hij dat
uit 't ontwerp non blijken dat dere Minister reoht
wil doen wedervaren aan de gemoedeverwaren, bij
veten tegen den geest van hot onderwijs bestaande.
Hij vroes daarom aan den Minister wat dere dacht
omtrent de neutraliteit van het middelb. onderwijst
Moet die worden opgevat als geveel en al van
derelfde voort eijnde als de reutraliteit die is voor.
geschreven bij het lager onderwijs Ot w01 is 20
te beschouwen als een middenterm tusschen de 001
etrette neutraliteit, die althans bij het 1axor on.
derwijs behoorde te bestaan, en de teervrijheid bij
het hooger8. Verder vroes Spr. inaendins van een
etet ontaloguesen van de boeken uit de 50h001vib110.
theken der H. B. Schoten om den geest van het
midd. on8. te teeren kennen.
Wat het lager onderwijs betrett oomde Spr. de
verwaren tegen de wet van 1818 0p. zij had de
verdeeldheid nos eterker gemaatt en den tnancieeten
arnt voor de natie verhoogd. Het gebrek aan be
twaam en gecovitt personeet neemt toe en de on
der wijaerslotkerij is niet geschikt den onderwijners
stand te verhotten. De wet van 1818 was dan ook
eenvondis niet uittevoeren. Spr. wees er ook op
dat de Minister aan de algemeone richtins van het
onderwijs niets vermas te doen en alleen tueschen
veide treden als de neutraliteit op bijzonder ergerlijke
wijne geechonden is, 200ats onlangs te Winterswijk
toen alle tatholiete kinderen op raad van van
seestelijke de openbare schoot aldaar verlaten hebben.
Spreker verrekerde ten slotte dat de Ratholieken
en antirevotationairen rulten blijven voortgaan hun
eigen echoten te bouwen. Het is han niet te doen
voorschappij te verwerven en vun tegenstanders
voortgelijke bepalingen optedringen als waaronder
2ij thaas gebutt haan. zij wilsen: recht voor allen,
ook voor de liboraten en voor de neutrate 50h001:
maar recht ook voor die schoot welke in Nederland
de eerste en oudste rechten heeft , die 80h001.
die vier gebracht is door de eerste verkondigers
van het Christendom, den Roomschen Willebrord
en den Roomschen Bonitaoins
Waarlijk, als die e0h001 de ochoot der toekomst
moet zijn, dan 221 de heer L. Mackay tovreden
kunnen weren en het 100n der onderwijners niet
1005 behoeven te zijn
kindelijk en ten allerlaatste vertrouwde de heer
Vermenten dat er eens een tijd nat komen, waarop
men vier te tande 2al inrien dat een liberate partij
mogelijk is, welke niet tegelijkertijd s0hootwotpartij
18. Wanneer die protecie vervald 2al wordent Als
de liberate partij 2a1 beeetten, dat het doet van het
onderwijs niet behoort te zijn het aantweeken van
twijtelaars en onverschilligen, niet van eene onmo.
selijke voort van Chrietenen, boven alle gelootsver
deeldheid verhoven, maar dat dit doot in ons land,
bij het eenmaat vestaand verschit van godedienstige
bevindte, behoort te zijn het aantweeken van brave
en wet onderweren Ratholieken, Protestanten en2.
mannen van begineel en innige godedienstige over
trisios, maar die als kinderen van hetrellde vaderland
elvander verdragen en tet hebben.
Mooi gerega en welgemeend, wij twijteten er
volstrekt niet aan. Tammer sloohts dat de ochoot
van Bonitaoias 200 nemelsbreed veroohist van de
e0hoot van Caloijn, dat de kloine oatvinisten van
den heer Vermeutens toekomst in de samentevins
reker nos vijandelijker rullen staan tegenover de aan
staande bovitacinssen, dan de heer Rouovenius na 6.0.
tegenover den heer Vermenten - voiden toot, mannen
van begineel en innige godedienstige overtaigins. Of
verweet dierettde heer Vermeuten in dierellde rede
den voor Konovenius niet in diens vaooine speeck
de Ratholieken bejegend te hebben op een onver
diende wijre, door in een verband te spreken van
de onteitbaarhoid van den Lans en van de vaocine.
Door den voer Pompe van Meerdervoort werd den
Minister vervolgens gevraagd of de renten van tegaten,
door den Staat tot rich getrokken en vrooger be
otema tot traotementen van dooonten aan kleine
gemeentelijke somnasia, thans onder anderen oorm
aan de betrokken gemeenten worden uitgekeerd:
en 200 niet, of de billijkheid alsdan niet vischt dat
die uitteerins blijve geschieden aan ten, die daarvan
buiten eohuld verstoken zijn geworden.
Daarna vam de heer Coeman Borgesius het woord
om protest aanteteekenen tegen de rinisheide teure
der overrijde. Hij betoogde dat dit een door niets
gewettigde opeculatie op de gevoeligheid der Neder
tanders op het punt van de bours was, te minder
gerechtvaardiga omdat zij, die aan de rechterzijde
vertrouwen ronden ockenten, in de verwachtins
soedkooper onderwijs te krijgen, bedrogen russen
uitkomon, Immers, mocht de rechterzijde regeerinse.
partij worden, dan 2al rij uit de Staatstas wet
lenle

Dat waren de begineeten waarvan de Maatschappij
van den beginne al uitgins, en dat de heer Pijn
acker Hordijk het daarmede ten volte eens was,
dat toonde hij door na de uiteenrettins van die
behineeten zijn publiek aldus toetespreken:, bij niet
„aus, Mijne Heeren, dat onre begineeten over de ver„
„hondins tusschen openbaar en bijzonder onderwijs
needert 80 jaren doreltde zijn gebleven, en dat de
„partij die ons in dit opricht veranderins van stand
„pant verwijt, in deie, 200ats in vete andere be
,weringen, meer door hartstocht dan door waar
„heideliefde is geteid geworden:
Maar de redenaar sins verder. Men nad ook 60.
weerd dat de Maatschappij vroeger rett schoten
had opgericht, waar nn in 1816- in strijd
met haar vroegere roopins, het werk, waartoe 2ij
het initiatiet had genomen, aan den Staat wilde
overdragen. Welnu, ook tegen die aantijsins
kwam de heer Pijnaeker Hordijk met kraoht van
overtuigins op. Hot is waar, ride bij, dat men,
ook na 1793. in grooten setate departementssohoten
2as verrijren, maar onre tegenstanders hebben niet
vet recht er uit atteteiden, dat onre Maatschappij
den plicht van den Staat om overat voldoend open
vaar lager onderwijs te doen geven, niet van hebben
vooropgesteld. Nooit - 200 oprak bij -heett men
de bedootins gehad dore spartionliere) schoten blij.
vend in stand te houden: men wilde 2e slechts als
modelechoten doen dienen, en wij rien dan ook
de departementsschoten verdwijnen, roodra in de
plaats waar zij rich bevinden van overheidswese
soed openbaar lager onderwijs geheven wordt
Daarmede was de aanval van de heeren kuyper
en Lohman geheet afgeslagen, en nu vo1sde de
peroratie, die it in naar geheel nat voortoren, omdat
er duidelijk uit blijkt, hoe de heer Pijnacker Hordijk
toen ter tijde over de verhoudins tusscken het open
vaar en het bijzonder onderwijs dacht. zij luidt a1dus:
Hoeveel er na dere opmerkingen van de besohut
digins overblijft, dat onre Maatschappij naar oude
standpunt heelt opgeheven, wil ik gaarne aan het
oordeet van anderen overlaten. Door hare gesohie
denis gedurende de eorste 23 jaren nauwteuris
nategaan, ben ik bevestigd geworden in mijne over„
tuiging, dat wij niet beter kunnen doen dan de denk
veelden die toen over de verhouding tusschen het
openbaar en bijzonder onderwijs zijn uitgesproken,
ook thans nog te handhaven. Vrijheid van tet bij.
zonder onderwijs, mits onder een Staatstooricht, dat
viet in schijn, maar in werkelijkheid wordt uitge
oetend. In ette gemeente openbaar lager onderwije,
beschikt om door kinderen van verschissende geloots
richtins te worden bijgewoond en in omvars on
164e

200 eprat in Auguotus 1811 de veer Pijnaoker
Hordijk, thans Minister van Binnenlandoohe Zaken.
In die taat was gloed en geestdritt. Hoo geheet
anders klinkt het woord, dat dere Minister in dero
raat aan de echoolquaestie heett gewijd. En is het
dan 200 vreemd, Mijnheer de Voorritter, dat wij,
waar wij rien dat die vroeger 200 ourige kampioen
ons kamp verlaat, althans voor de beginseten, vroe
zer door hem met rooveel geestdritt beleden, geen
entet woord van eympathie meer overheelt, is het
dan 200 vreemd, dat wij, dat alles riende, tot den
Minister de vraas richten, ol er thans, nu de open
vare schoot meer dan ooit wordt vestoott, aan vor
dedigins van het boven omschreven program seon
behoette meer bestaat en of wij geen recht hebben
er aan te twijleten of de Minister nos onre bond
genoot is, als bij vier in dere Kamer komt verkla.
ren, dat wet is waar het openbaar onderwijs thans
nos niet van worden gemist, maar dat men tooh
reede in 1818 eone echrede nad mooten doon in de
richtins van het ideaat, waarbij het openbaar onder
wijs allengs 2al vordwijnent
12 210. Mijnheer de Voorritter, dat de Minister
met het nootd echudt, en it maak daarnit op, dat
naar zijne meenins door het wooven aangevoerde
nos niet beweren is, dat de Minister op onderwijs
sevied geveet van standpunt is veranderd. Daarom
221 ik ten overvloede nos iets meer mededeeten van
het aandeel dat de heer lijnaoter Hordijk aan de
onderwijsbewegins heett gehad. Als voorritter van
de Maatschappij tot Nat van 't Algemoen, onder
teekende hij ook eene oirontaire aan de versohislende
departementen, en in die oirontaire wordt nitoengoret,
welke wijvigingen de wet van 1851 behoort te on
dergaan om aan de wensoken van het Nut te kunnen
001d00n.
toen ter tijde was hier in de Kamer aanhansis
een weteontwerp van den Minister Heemskerk, Daarin
waren onder anderen de jaarwedden der onderwijzers
eenigerins verhoogd, de bevoegdhoid tot het heven
van lager onderwijs beter gerogeld maar in de
oirontaire, door den heer Pijnacker Hordijk onder
teekend, werd er op geworen, dat dit alles 105
volkomen onvoldoende was, en dat ook in andere
oprichten het ontwerp veet te weneoken overliet, want
dat bij voorbeeld van eene verdeelins der kosten van het
openbaar onderwijs twesoken den Staat en de gemeente,
in dier voege, dat een reer aanmerkelijk deel dier
kosten in alle gemeenten ten laste van den Staat
20u komen, in het ontwerp heen oprate was, en
dat ook op de invoorins van den teerplicht hoonertei
vitricht werd hoopend. da 20over sins men in de
oirenlaire, dat men ten elotte nos op twee gevaar
tijte punten in het wetoontwerp wees, en ders be
trotten 1. de vorplichte schootgeldhottins: 2. de
wellicht onwillereurige, maar daarom niet minder
bedenkelijke, min juiste interpretatie van art. 194
der Crondwet ten aannien van aard on omvans
van het openbaar lager onderwijs overal. Mij duntt,
Wijnheer de Voornitter, dat dit alles meer dan 001
doende is om aantetoonen dat dere Minister niet
meer derellde is als de heer Pijnacker Hordijk van
1877. want de heer Pijnaoker Hordijk van 1871
wilde veet verder dan men in 1818 is gogaan, en
dere Minister ik verhaat het heeft in dere
Kamer verklaard niet alleen dat het openbaar on
derwijs 200reel mogelijk dient plaate te waten voor
Wat toch is geschied. In 1816 was door dr. A.
Kuyper en m. de Savornin Lohman een tette aanvat
gericht tegen de Maatschappij tot Nat van '1 4150.
meen. zij hadden onder anderen geechreven, dat
,die maatschappij, vroeger niet tegen het bijnonder
onderwijs gekant, aeloe aanvangende met de oprich
tins van parsiontiere bchoten, veet tot ontwitkelins
van het volkoonderwijs nad bijgebracht, maar dat
2ij thans meer op staatshalp dan op oigen inspan.
vins wil stonnen en het werk, waartoe 2ij het
initiatiel heeft genomen, aan den Staat wil over
dragen, 2oodat rij thans een middel van overheeroohins
en daarom een steen des aanstoots is geworden:
door dat geschrift van de heeren de Savornin
Lobmen en Kuyper was in 1003e mate de veront
waardigins van den voornitter dier maatschappij,
den heer Pijnacker Hordijk, haande gemaakt, on, al
verwaottte hij ook dat men weer ron opreken van
verraad en pertidie, en wat dies meer 2ij. dat kon
hem niet weerhouden tegen den aanval van genoomde
voorstanders der bijzondero schoot een trachtis
proteet intebrengen. zijne verplichtins om bij de
openins van de algomeene vergaderins der maat
sohappij in Augustrs 1817 een toospraak te houden,
sat hem daartoo eene ongerootte gelegenheid, en
tot onderwerp zijner rede 100s 2ij: de werkkrins
van de Maatochappij met betrekkins tot het Staats
onderwijs. Overtuigend toonde de heer lijnacker
Hordijk aan, dat de Maatschappij oolstrekt niet van
karatter was veranderd, dat zij reede van den be
sinne al had verlangd, dat, in het hansche land in
een voldoend aantat echoten openbaar lager onder
wije nou worden geheven, dat rij het relts duidelijk
nad uitgesproken, dat, de Staat onder de onvermij
delijke verplichtins ligt om te rorgen voor de op
voedins en het onderwijs der jeugd: ja dat de
Maatschappij reede in de vorige eeuw nad verlangd dat
het openbaar onderwijs om niet zon worden verstrekt:
winder besteden voor 't openbaar onderwijs, maar
2ooveel te meer uit de Staatotas nemen voor de bij
zondere bchoten.
Ot is het geen toit dat bijna alle grieven van de
voorstanden van het 6ij2. ond. 2i0h meer en meer
oplooven in den eiech om geld voor vunne schoten.
Vervolgen betoorde Spr. dat dere Minister in
1877 in een rede, in 't Nut van 't Algemeen gehou
den, 2i0h warm voorstander nad getoond van het
openbaar onderwijs en thans geheet van standpunt
was veranderd. Wij laten dit belangrijk gedeelte
van den veor Borgosins vier in zijn geheet vo1gen:
Kannst du nicht Allen gelallen
Mach es Wenigen recht,
Vieten gelallen ist schlimm.
Sont1122.
1640
AAAlAste Saargang, uan AR 161.

Brieven en Stukken Franco aan den heor G. B. Latunmax,
te Noordrecht: die voor Midde vaar Onderwijs echter
aan den heer M. S. Damnuax, Ruysdaelkade 1s,
Amsterdam. Boeken en Advertentien aan het adres
van de Vithevers, 2e Wagenstraat 100. te 's Gravenhase,
Dinsdags en Vrijdags, uiterlijk voor 12 ure
behatte voldoende. Ziedaar het programma van onre
Maatschappij, 200ats het in de Algemeene Dent
veelden ontwitkeld werd en 20oats het ook thans
n03 moet gehandhaald worden.
Ol aan de verdedigins van dit programma 105
wel behoette bestaat, nadat het in de wetgevins
overgins, is eene oraas die niet eerst in den laatsten
tijd, maar reeds meer dan vijftis jaren geteden
werd opgeworpen. Veroorloot wij mijne toespraat
te beeluiten met de mededeelins van hot antwoord,
dat in de algemeene vergaderins van 1826 d00r den
algemeenen voornitter word geheven: n Wanneer
wij op den Staat onres ootks, vooral onder den 5e.
meenen man, het oos slaan, bemerken wij weldra,
dat hetgene verricht is, moet onderhouden en aan
hetweekt worden, 2al het niet weder verloren gaan.
Wij hebben nos tegen vete veroordeeten te worste
ten en onderscheidene redenen werken samen, om
ons aantesporen, dat wij, in plaats van in onren
ijver te verslappen en op onre tauworen te rusten,
integendeet de voordeelen onzer behaalde regopraat
op onkunde en vooroordeet roeken te behouden
Waren dere woorden; 200 eindigde de voer
Pijnaeker zijne rede,, niet onjnist in een tijd, toon
de oppositie tegen het openbaar onderwijs hootdra
kelijk van de Roomsch Ratholieke geestelijkhoid in
de ridelijke provincien uithins, re verdienen retor
niet minder behartiga te worden in onre dagon, nu
teller n05 dan die geestelijkheid de 200genaamde
Christelijk vistorieche partij tegen het staatsonderwijs
is te veld getrokken. krachtiger dan ooit mooton
we ons voorbereiden tot oordedigins van wat ver
worven 1s. Mogen wij aannemen, dat voorloopis
het gevaar is atgewend, we kunnen verrekerd zijn
dat de aanval 2a1 vernieuwe worden. laat onre
voorvereidins vostaan in oorbreidins van onre 6e.
sineeten, in vermeerderins van het lodental en 60.
venal in nauwe aancenslaitins.