Browse transcripts » Amsterdam City Archives

archive access 499, inventory number 224, page 9

1 st . ' groffe ballen ' benevens een kop thee of koffie daags . Ook de plotselinge ont-
ruiming in 14 dagen tijds van het Raadhuis in 1808 om tot paleis te worden in-
gericht , waarbij gehele archieven tijdelijk elders in pakhuizen moesten worden
opgeslagen kan een rol hebben gespeeld bij het verloren gaan der oudste stads-
rekeningen . Het zou bijvoorbeeld mogelijk kunnen zijn dat in een der muren van
de toenmalige Secretarie , thans slaapkamer van onze koningin , zich een muur-
kast heeft bevonden met de oude stadsrekeningen welke men achter de toenmaals
haastig aangebrachte wandbekleding voor goed aan het gezicht heeft onttrokken .
Ik heb n.l . iets dergelijks medegemaakt bij een verbouwing in het stadhuis te
' s Hertogenbosch alwaar op de secretarie sedert mensen heugenis een grote oude
kast stond waarachter een afgesloten muurkast te voorschijn kwam , welke na
openbreking het oude Bagijnhofarchief bevatte dat als volkomen verloren was
beschouwd . Hoe dit ook moge zijn wij kunnen de oudste financiële administratie
der stad daarom nu slechts hypothetisch reconstrueren aan de hand van die in
gelukkiger steden . De eerste jaren na de verkrijging van stadsrecht omstreeks
1300 zal de financiële verantwoording aanvankelijk mondeling zijn gedaan aan de
hand van kladaantekeningen door de raden , voordien waerslieden , later burge-
meesteren geheten , die tevens de zorg voor de publieke werken hadden . Aan
welke macht rekening werd gedaan blijkt nergens , vermoedelijk was het slechts een
zedelijke verantwoording tegenover de Wijshede , Vroetscippe , ende Rijckhede
waardoor de latere Vroedschap tot 1477 werd gekozen . Doordat Burgemeesteren
na het bekende privilege van hertog Albrecht van 16 jan . 1400 ( waarbij de ver-
kiezing van burgemeesteren een louter stedelijke aangelegenheid werd ) steeds meer
het gehele beleid en beheer der stad aan zich trokken hadden zij steeds meer
hulp nodig van nieuwe colleges welke door hen zelf werden gekozen . Zo stelden
zij tussen 1413 en 1444 een college van Thesaurieren in , aan wie zij de gehele
financiële administratie en de zorg voor de publieke werken overdroegen . Veel
later , eerst in 1594 werd een college van Rekenmeesteren ingesteld dat , naast het
innen van enkele belastingen , de rekeningen van de verschillende instellingen
als de Wisselbank en de Bank van Lening moest nazien om het resultaat aan
Thesaurieren over te leveren . Het voornaamste bestanddeel van het archief
dezer Thesaurieren is de serie rapiamussen , d.w.z . registers waarin de ontvang-
sten en uitgaven der stedelijke overheid rubrieksgewijze chronologisch werden
aangetekend . Deze rapiamussen werden weer samengesteld uiteen'cladtmemo-
riaeP waarin de dagelijkse ontvangsten en uitgaven werden genoteerd , welke
memorialen echter alle zijn teloor gegaan . 1 Uit de rapiamussen werden schrifte-
lijke stadsrekeningen samengesteld , welke door Schout , Schepenen , Burge-
meesteren en Vroedschap werden afgehoord .
Van deze rapiamussen is nog minder bewaard gebleven dan van de stads -
1 Bijv . Rap . 1607 f 111 en Overlevering 1610 f 34 vo .
rekeningen zelf . Het oudste exemplaar dateert eerst uit 1570 . Afgezien van het
vreemde verschijnsel dat juist de oudste financiële registers grotendeels uit het
stadsarchief zijn verdwenen is het nog merkwaardiger dat er geen uittreksels uit
die oudere registers zijn bewaard gebleven . Er zijn n.l . meer seriën registers ver-
dwenen waarvan zelfs de naam heden ten dage ten Archieve niet bekend is , maar
die ik toch aan de hand van bewaard gebleven extracten grotendeels heb kunnen
reconstrueren zoowel wat tijd als inhoud betreft gelijk het ' Register van der
camere ' 1510-
1588 en het ' compostboek ' van 1562-1697 , al kan ik over de juiste
plaats van deze seriën in het geheel der administratie op het ogenblik nog niets
met zekerheid zeggen .
Slechts éénkeer benik , en weiinde Kroniek van het Historisch Genootschap , een
' Extract uyt seecker stadts Amsterdam oncostboek anno 1464 ' tegengekomen .
Het werd in de vergadering van 22 mei 1858 medegedeeld door Jhr . C . A . Rethaan
Macaré , maar dit stuk is blijkens een mededeling van de bibliothecaris der U.B .
te Utrecht niet meer te achterhalen . Gezien de tekst is het duidelijk dat het een
extract is uit de rapiamus van dat jaar en wel uit de afdeling van uitgaven van
Presentatiën van wijn , maeltijden , joepen - en Bremer bieren , bockink ende stok-
visch .' 1
Bezien wij thans de oudste rapiamus n.l . die van 1570 ( het jaar van de Aller-
heüigenvloed ) eens wat nader . De eerste helft vermeldt de ontvangsten verdeeld
over 24 hoofden of grossa's en telt 218 folio bladzijden . De tweede helft geeft
de uitgaven over 21 grossa's en telt 206 bladzijden . De belangrijkste grossa's bij
de inkomsten zijn : de grote accijns ( op bier , azijn , graan ) door accijnsmeesteren
geïnd en de kleine accijnsen welke verpacht werden , verder de lakenraamhuren ,
de precario , de draperie , renten op Holland , renten op het kantoor van Ken-
nemerland , de ambachtsheerlijkheden , het land buiten St . Anthonis poort , de
exuemeesters , de poortergelden , de Weeskamer , de huur van de stadshuizen , de
proveniersaccijns , de opbrengst van de huizen-afbraak , afgeloste renten en tot
slot de extraordinaris ontvangsten . De belangrijkste grossa's bij de uitgaven zijn :
Kronijk van het Historisch Genootschap 14e jaargang 1858 bldz . 189 :
' Extract uyt seecker Stadts Amsterdam oncostboeck , gedateerd A ° 1464 . Burgermeesteren hebben opt
Stadthuys verteert , ten tijde , als mijnheer Charlois daer was present , drie stuyvers , ende daer nae noch
eens present den voors . hr ., twee ende eenen halven stuyver , mede op het Stadthuys : noch hebben de
voors . Burgermeesteren op Paesdynsdach eenen maeltijd gehouden , daer verteert wiert met bier ende
wijn daeronder gerekent , dertich stuyvers . Dit was op die tijt als men kerckmeesteren , wardijen ende
andere officieren koos . Noch doemen drie misdadigen rechten soude , die op raders gestelt wierden ,
gehaelt sestien mengelen rijnsewijn , de stoop tot een en eenen halven stuyver . Item geschoncken aen
die heer Dijckgraeff en wairschappen , aen eenen maeltijt , de wijn daer onder gerekent , sestien stuyvers .
Noch aen Mr . Pie ter onsen Pensionaris , tot sijnen wedde off salaris gegeven , ses ende twintich schilden ,
tot veertien stuyver tstuck , tsaem achtien guld . vier stuyvers . Item den voors . Pensionaris gereyst
van onse Stadtswegen , van hier tot Avenhorn , cost eenen halven braspenninck , ende van Avenhorn
een schuyt affgehuert op Alckmaer , cost twee stuyvers , van Alckmaer op Haerlem cost mede een
braspenninck , van Haerlem op Leyden twee stuyvers , ende van Leyden op den Haech een bras-
penninck .'
12
13