Blader door transcripties » Stadsarchief Amsterdam

archieftoegang 499, inventarisnummer 373, pagina 20

burgers in de oorlog hadden geholpen , het Monu-
ment van de Joodse Erkentelijkheid of Dankbaar-
heid , dat op 23 februari 1950 werd onthuld . Achter-
afgezien kreeg de dapperheid van de Nederlanders
misschien wel erg veel aandacht . De Hollandsche
Schouwburg was het eerste monument in Amster-
dam , waar het lot van de joodse gedeporteerden aan
de orde komt . In de epiloog beschrijft Hetty Berg
van het Joods Historisch Museum de toekomstplan-
nen , waaronder die ook voor een namenmonument
in het Wertheimpark van het Nederlands Auschwitz
Comité . Het zou daar naast het Spiegelmonument
van Jan Wolkers komen te staan , in een wat afgele-
gen uithoek van de Plantage . Wordt het niet gewoon
tijd dat er een monument voor de deportatie van de
joden op het Jonas Daniël Meijerplein komt te staan ,
zoals misschien van begin af aan had gemoeten ?
Gerrit Vermeer
BREITNER IN AMSTERDAM
J.F . Heijbroek , E . Schmitz , Breitner in Amsterdam ,
uitgeverij thoth , Bussum 2014 , isbn 978 90 6868
665 4 , ill ., 175 p ., prijs € 32,50 ( Paperback : isbn 978
90 6868 665 5 , prijs € 24,95 )
George Hendrik Breitner ( 1857-1923 ) had een
fenomenaal oog voor het schilderachtige van Am-
sterdam . En , met de grote tentoonstelling Breitner
in Amsterdam in het Stadsarchief , verkregen allen
die net als Breitner van Amsterdam houden , met
een keur aan schilderijen , schetsen en foto's , een
prachtig inzicht in de wijze waarop de kunstenaar
zijn indrukken van de stad verwerkte . Het gelijkna-
mige boek bij de tentoonstelling , geschreven door
de samenstellers van de tentoonstelling Freek Heij-
broek en Erik Schmitz , stelde de bezoeker in staat al
die beelden mee naar huis te nemen . Het mooi uit-
gegeven boek brengt bovendien in herinnering dat
Heijbroek met zijn publicaties over Willem Witsen ,
Isaac Israels en outsider James Whisder al eerder de
verhouding van belangrijke kunstenaars tot de stad
in kaart heeft gebracht .
De auteurs kozen , begrijpelijk voor een tentoon-
stelling in het Stadsarchief , voor een sterke focus
op de topografie . Vele locaties zijn thuisgebracht ,
soms tot en met de neringdoenden in de betreffende
panden . Dat levert in samenhang met Breitners
woon-
en werkadressen ( p . 170-173 ) vaak interes-
sante inzichten op , al blijft het de vraag of Breitner
zijn prachtige Gezicht op de Nieuwe Teertuinen ( The
Toledo Museum of Art , afb . p . 127 , niet op de ten-
toonstelling ) in beeld bracht omdat hij er vanuit zijn
atelier op uit keek , of dat hij zijn werkplek daar koos
om het schilderachtige uitzicht .
Met het schetsboek in de hand - in het Rijks-
museum zijn er alleen al 117 schetsboekjes - heeft
Breitner tijdens vele wandelingen de stad door-
kruist . De auteurs wisten talrijke krabbels te verbin-
den met de in de schilderijen vastgelegde locaties .
Daarnaast zijn veel van Breitners foto's gebruikt als
grondslag voor zijn schilderijen . Het roept de vraag
op naar de respectieve functies van foto en tekening .
In de schetsen zien we de kunstenaar het waargeno-
men beeld als het ware fragmenteren in te schilderen
vlakken . De foto's moeten Breitner vaak inspiratie
hebben bezorgd . Breitner heeft immers veel opge-
stoken van de fotografie . Foto's waren voor hem niet
alleen een hulpmiddel bij het componeren van zijn
schilderijen , het fotograferen heeft hem ook geleerd
anders te kijken . Het moet hem hebben verbaasd
hoe vaak een foto een geheel onverwacht beeld van
de stad en zijn bewoners opleverde . Een schilderij
als Twee volksvrouwen op de Lauriersgracht is alleen
te begrijpen als we inzien hoezeer het fotografisch
oog bepalend is geweest voor de compositie ( p . 96
voor schilderij en voorafgaande foto ). Op die manier
levert het boek voor Breitners werkwijze talrijke
inzichten .
Tegelijkertijd is die topografische ordening
ook een nadeel . Voor de lezer is het daardoor zeer
moeilijk om een helder beeld te krijgen van de chro-
nologie . De arme Breitner springt nu heen en weer
van het ene naar het andere adres . De lezer wil weten
wanneer Breitner met fotograferen is begonnen en
of de kunstenaar pas geleidelijk belangstelling kreeg
voor de bouwput . Zocht hij in zijn latere werk vaker
schematische indrukken ? Een schilderij als Vlaggen
in de Kalverstraat bij avond ( p . 37 ) is een opmerkelijk
artistiek schilderij , en voor de topografie zonder
meer van weinig belang . Het schilderij dat om-
streeks 1895 is ontstaan , toont aan hoezeer Breitner
in kleurvlakken moet hebben gedacht .
Breitner was geen mooi-weerschilder . De vaak
zware , grauwe , soms zelfs roze luchten spreken
wat dat betreft boekdelen . Mooi voorbeeld van zijn
omgang met de werkelijkheid is Rokin , een schilderij
dat hij in 1900 maakte . Vanuit het gebouw van Arti
maakte hij bij helder en kennelijk zonnig weer een
glasheldere foto . In het schilderij dat daarop volgde ,
heeft Breitner , gezien de reflecties op het wegdek ,
George Hendrik Breitner , Gezicht op het Rokin te Amster-
dam , 1895 . Zwart krijt op gelinieerd papier . Amsterdam ,
Rijksmuseum
vooral gespeeld met het effect van de spiegelingen
tijdens of liever na de regen ( p . 62-63 ).
Hoewel Breitner hield van het oude Amster-
dam — in een enkel geval , de Bouwput Grand Bazar
de la Bourse gezien naar de Sint Nicolaasstraat uit
1903 , liet hij een kort daarvoor gebouwd pand in zijn
aquarel achterwege ( p . 74-75 ) - heeft hij zich toch
ook laten inspireren door de bouwputten en zelfs de
nieuwbouw . In zijn Bouwterrein van het Wilhelmina
Gasthuis ( p . 147 ) laat hij op een eenvoudige en zeer
indringende manier zien hoe de polder buiten de
oude stad door bouwwerkzaamheden met veel zand-
stort tot een desolaat en tegelijkertijd fascinerend
vormloos landschap werd omgevormd . Met schilde-
rijen als dit Bouwterrein en Vlaggen in de Kalverstraat
bij avond bewijst Breitner bovendien zijn grote bete-
kenis voor de schilderkunst van de twintigste eeuw .
Op het punt van verwijzingen is het boek niet
sterk . De uitgever is ervan uitgegaan dat de afbeel-
dingen zozeer aansloten bij de tekst dat een num-
mering niet nodig was . Aangezien de auteurs ook
diverse malen werken noemen die niet zijn afge-
beeld , wordt de lezer gedwongen tot bladerwerk met
een onzekere uitkomst . Met de dame met het zwarte
hoedje , een voile en een bruine cape met bont in zijn
befaamde De brug over het Singel bij de Paleisstraat
(' dezelfde dracht als [..] p . 84,85 ) liep het gelukkig
goed af ( Keizersgracht / hoek Reguliersgracht ( p . 104 ).
Het boek sluit af met korte hoofdstukken over
Schildersbenodigdheden , Kunsthandel en Atelier-
nalatenschap . Breitners weduwe , Maria JORDAN" ,
omringde zich met de restanten van het atelier . Een
schetsje ( p . 160 ) maakt duidelijk hoe de stukken
over de muur waren verdeeld . Pièce de milieu echter
was geen schilderij van Breitner , maar een prach-
tig pastelportret van "Marie JORDAN" door Thérèse
Schwartze , dat in 1948 door de geportretteerde met
de ateliernalatenschap aan het Rijksmuseum aan het
Rijksmuseum werd gelegateerd ( All the Paintings of
the Rijksmuseum 1975 , p . 797 ).
Wouter Kloek
36
Amstelodamum 102-1 [ 2015 ]
Amstelodamum 102-1 [ 2015 ]
37